‘De inhuur van externen is gemak. Het is een soort verslaving’, zegt Gerda Visser, HR-manager bij Libertas Leiden. ‘Wordt er iemand ziek? Dan komt er een zzp’er of een uitzendkracht.’ Toen de nieuwe bestuurder Benjamin Martens in 2021 bij Libertas Leiden aantrad, werkten er naast 650 vaste medewerkers 1.500 zzp’ers en uitzendkrachten die (soms eenmalig) diensten draaiden.

Sinds de handhaving op schijnzelfstandigheid per 1 januari 2025 vinden zorginstellingen het inhuren zzp’ers risicovol. Vooral in de ouderenzorg heeft dat gevolgen. In ziekenhuizen worden bedden gesloten of operaties uitgesteld, in een verpleeghuis is dat lastiger.

In de ouderenzorg zijn werkgevers zoekende. Sommige zoeken het in detachering en uitzenden. Andere trekken extra lager geschoold personeel aan, puur om extra handen te hebben. Een deel blijft werken met zzp’ers, maar bouwt dat geleidelijk af. Soms wordt de zorg afgeschaald, zoals in Brabant, waar een aantal ouderenzorgorganisaties ‘verzorgend wassen’ (met een washandje) in de thuiszorg invoerde.

Peiling CNV

Uit een peiling van CNV blijkt dat de extra werkdruk door de afgenomen inzet van zzp’ers in grote mate terechtkomt bij de vaste medewerkers. De zorgsector kampt al met enorme tekorten en het wegvallen van zzp’ers verergert deze crisis alleen maar, benadrukt ook beroepsorganisatie NU’91.

Volgens woordvoerder Michel van Erp zijn de werkgevers aan zet om te zorgen dat werken in loondienst aantrekkelijker wordt. ‘Betere salarissen, meer zeggenschap, meer waardering. Het is een feit dat goed werkgeverschap zich uitbetaalt in een groeiend aantal vaste dienstverbanden.’

Stoppen met inhuur

Dat het wel kan, een zorginstelling in de ouderenzorg helemaal zonder zzp’ers, bewijst Libertas Leiden. Bestuurder Martens nam in 2022 de beslissing om in één klap te stoppen met de inhuur van zzp’ers en uitzendkrachten.

‘Wij namen de beslissing lang voordat de handhaving op schijnzelfstandigheid speelde’, zegt Gerda Visser. ‘Onze missie ‘”vertrouwde zorg dichtbij” was de reden dat we met externen wilden stoppen.’ De kwaliteit van de zorg kwam in het gedrang: ‘Te veel wisselende gezichten voor de bewoners en cliënten, zzp’ers die op het laatste moment niet kwamen opdagen, telkens weer nieuwe medewerkers inwerken en uitleggen waar alles ligt.’

Zorg anders organiseren

Vanuit de planners volgden bel-acties naar zzp’ers om ze te verleiden in vaste dienst of bij de flexpool te komen. ‘Een klein deel wilde dat, maar dat was bij lange na niet genoeg. We zijn met z’n allen om de tafel gaan zitten, hoe het anders kon. Bestuur, HR, teammanagers, wijk- en locatieverpleegkundigen, werknemers. iedereen dacht mee. Waar we op uit kwamen is dat we de zorg anders moesten organiseren. In de verpleeghuiszorg roosteren we nog maar één gediplomeerde per huiskamer. Schoonmaken of een ontbijtje maken doen nu de ongediplomeerde medewerkers. In de thuiszorg blijkt het niet altijd nodig om een extern iemand in te huren, soms kan een route worden verlegd.’

Wat er gebeurt in het uiterste geval, als er geen oplossing is? ‘Dan huren we toch niet extern in’, zegt Visser resoluut. ‘Het is als een verslaving. Als je daaraan begint, zet je gelijk alle kleppen weer open. In het uiterste geval, als er echt niemand is, schalen we eerst extramuraal af.’

In het begin was het heel spannend, blikt de HR-manager terug. Alle mogelijke hulptroepen werden ingezet, van familie, vrijwilligers tot de directeur en stafmedewerkers, waaronder zij zelf; iedereen draaide diensten mee in de zorg.

Drie jaar later

Drie jaar later is de rust enigszins teruggekeerd. Maandelijks wordt er 150 duizend euro bespaard op externe inhuur, waarvan 60 duizend euro als arbeidsmarkttoeslag terugvloeit naar de vaste zorg medewerkers. Hun aantal groeide de afgelopen drie jaar van 630 naar ongeveer 750.

Maar er blijven momenten, zoals afgelopen zomer, dat de situatie opnieuw penibel is, zegt Visser. ‘Alle zeilen worden bijgezet vanuit de organisatie. We trakteren wekelijks op iets om onze waardering te laten blijken, denk aan ijsjes of patatjes. Ook wij als stafmedewerkers draaiden weer diensten. Het was voor iedereen zwaar. Veel medewerkers zijn na de zomer moe. Toch denk ik dat het met de inzet van externen niet per se beter was geweest.’

‘Ik ben enorm trots op onze collega’s dat we het volhouden. So far, so good, zeg ik altijd. Terug naar de inzet van externen, hoe verleidelijk dat soms ook lijkt, willen we niet meer. Al heel snel overheerste het gevoel dat het zonder externe inhuur fijner werkt. Puur om de rust dat je het met je eigen team doet. Een van de cliënten in de thuiszorg heeft het exact bijgehouden. Vroeger kwamen er wel 52 verschillende mensen bij hem over de vloer, nu ziet hij er nog acht en hij weet van iedereen wie het zijn.’

Goed werkgeverschap

Dat beroepsorganisaties de bal neerleggen bij de werkgevers, vindt Visser te makkelijk. ‘CNV kan wel hard roepen dat werkgevers het werk aantrekkelijker moeten maken, maar de hoge administratieve last komt niet bij ons vandaan. We houden ons aan de cao, die de medewerker op één zet. We doen ons best om roosters flexibeler te maken en werknemers meer inspraak in de roosters en het werk te geven. We hebben papa- en mamaroosters bijvoorbeeld. Maar aan flexibiliteit zit nu eenmaal een grens. Dat weet iedereen die in de zorg werkt.’

Inzetten van familie

‘Wat we nog beter kunnen doen’, vervolgt ze, ‘is familie en vrijwilligers beter voorbereiden op zware periodes, zoals een zomervakantie. Nu al vragen we bij de intake of familie bereid is mee te helpen. In de toekomst zal die vraag minder vrijblijvend worden, overal in de zorg. We zullen lang van tevoren het rooster in de zomer bekendmaken. En de vraag zal dan niet meer zijn óf ze willen meehelpen, maar hoe en wanneer ze gaan inspringen. Dat is waar we in de zorg heengaan in de toekomst. Zonder inzet van familie redden we het waarschijnlijk niet meer.’