‘Op bijna elke werkvloer heeft iemand moeite met lezen of schrijven’

Gepubliceerd: 11 juni 2025 | door Brightmine

‘Op bijna elke werkvloer loopt iemand rond die moeite heeft met lezen, schrijven en digitale vaardigheden.’ Dat zeggen Paula Adelaar en Bas van Klompenburg, adviseurs van Stichting Lezen en Schrijven. Zij zetten zich in om die werknemers én hun werkgevers te helpen; hulp die in deze tijd van grote personeelstekorten extra hard nodig is.

Het getal is schrikbarend hoog: in Nederland hebben meer dan 3 miljoen mensen moeite met lezen, schrijven, rekenen en/of digitale vaardigheden. Zo’n 60 procent daarvan heeft een baan. Het hoeft amper betoog dat die beperkingen leiden tot uitdagingen op het werk. Denk aan een reactie die uitblijft op een e-mail van een collega, een HR-systeem dat te ingewikkeld is of veiligheidsinstructies die niet worden begrepen. Paula Adelaar en Bas van Klompenburg ondersteunen werkgevers, overheden en brancheorganisaties om de basisvaardigheden op de werkvloer te verbeteren, en hebben daarbij veel contact met HR-teams.

Wat een verbazingwekkend hoog aantal, meer dan 3 miljoen.

Paula Adelaar: ‘Die verbazing horen we ook op de plekken waar we komen. “Hier speelt het niet, ik herken het niet.” Dat komt doordat mensen vaak weten te verbloemen dat ze bijvoorbeeld niet kunnen lezen. Schaamte speelt een grote rol. En als je als collega of werkgever niet weet dat het bestaat, dan zie je het vaak ook niet.’

Bas van Klompenburg: ‘Veel van deze mensen kunnen daardoor niet volwaardig meedoen in de samenleving. Door die schaamte kunnen ze minder kansen benutten dan mensen die wél geletterd zijn. Iemand wil bijvoorbeeld een e-mail sturen naar collega’s, of online solliciteren. Of thuis helpen bij de opvoeding van het kleinkind door te ondersteunen bij het afmeten van de flesvoeding. Als hij of zij dan de reken-, taal- of digitale vaardigheid die daarvoor nodig is onvoldoende beheerst, staat dat hem of haar in de weg.

Ze verliezen inkomsten, omdat ze geen beter contract krijgen bij hun werkgever, waarvoor bepaalde vaardigheden nodig zijn. Maar deze mensen hebben óók ongekende talenten. Zij moeten allerlei competenties aanwenden om te kunnen meedoen in de samenleving. Waarschijnlijk hebben ze een fantastisch geheugen, kunnen ze uitstekend delegeren en zijn ze heel mondig, want ze moeten al hun hele leven hulp vragen. Alleen doordat ze niet goed kunnen lezen en schrijven, kunnen ze niet het optimale uit zichzelf halen.’

Zoeken die werknemers ook zelf contact met de Stichting Lezen en Schrijven?

Adelaar: ‘Nee, dat gebeurt niet zo snel. De deelnemers zelf weten vaak ook niet dat er veel anderen zijn met dezelfde problemen. Ze denken: ik ben dom, of: bij mij is er iets speciaals waardoor ik daar moeite mee heb. Ik kom veel bij werkgevers en doe dan ook zelf intakegesprekken, onder meer met een basismeter. Dat is een online screeningsmethode waarmee snel is in te schatten of mensen moeite hebben met basisvaardigheden. Daarna volgt een gesprek met als centrale vraag: wat zou jij nou willen leren? Ik hoor dan mensen zeggen: “Ik ben al veertigplus, dus ik ben te laat.” Dat is absoluut niet zo. Mensen weten niet dat er heel veel mogelijkheden zijn.

Meestal worden we benaderd door werkgevers. Zij willen hun medewerkers taal- of digitale ondersteuning aanbieden, maar weten niet hoe ze dat het beste kunnen organiseren. Wij ondersteunen daarbij. Taal en digitaal aanbod hoeft niet altijd in klasjes, maar kan ook informeel. Bijvoorbeeld met een buddy op de werkvloer. En is er een nieuw digitaal systeem? Ga dan met het hele team samen zo’n training doen. Dan haal je het taboe weg van: “Jij bent niet digitaal vaardig, dus jij moet op cursus.”’

Wat is de rol van HR bij taal- of digitale ondersteuning?

Van Klompenburg: ‘De HR-professional wil zich natuurlijk inzetten voor het behoud van de medewerker in kwestie: dat hij of zij zich kan blijven ontwikkelen op de werkvloer en behouden blijft voor de werkgever. Als het over duurzame inzetbaarheid gaat, merken we dat “lage basisvaardigheden” als thema niet heel bekend is. Daarom zeggen we altijd tegen HR-professionals dat ze lezen en schrijven onderdeel moeten maken van het leren en ontwikkelen op de werkvloer. Het moet normaal worden om te praten over lezen en schrijven.

Dat geldt ook voor praten over digitale vaardigheden. Je kunt met iedereen een gesprek aanknopen over het ingewikkelde verloningssysteem of de nieuwsbrief die niet te begrijpen is. Lezen, schrijven, rekenen en digitale vaardigheden horen bij de leer- en ontwikkelcyclus. Een op de vijf mensen heeft er moeite mee: dat betekent dat op bijna elke werkvloer iemand rondloopt die problemen heeft met basisvaardigheden.’

Welk advies hebben jullie nog meer aan HR-professionals?

Adelaar: ‘Ik zeg altijd: denk groot, maar begin klein. Kijk op welke momenten in de HR-flow je aandacht kunt besteden aan basisvaardigheden. Bijvoorbeeld bij onboarding of bij ontwikkelgesprekken. Als je aan de slag gaat met basisvaardigheden levert dat ontzettend veel voordelen op. Zowel voor jou als werkgever als voor de werknemer zelf. Op het gebied van veilig werken, het gevoel dat je één bedrijf bent, het gevoel van “ik hoor hier thuis”. Zeker in de huidige arbeidsmarktkrapte is dat allemaal superbelangrijk.

Werkgevers kunnen altijd bij ons aankloppen. Dan gaan wij kijken met welke kleine stappen ze grote impact kunnen maken. Daarbij zijn er twee sporen. Enerzijds: medewerkers bijscholen en zorgen voor een informele leercultuur. Anderzijds: focussen op toegankelijke dienstverlening en eenvoudige communicatie. Bijvoorbeeld door veiligheidsinstructies te versimpelen of vacatureteksten duidelijker te maken. Als die twee sporen uiteindelijk samenkomen, is er sprake van grote impact.’

Kunnen jullie nog een praktijkvoorbeeld geven?

Adelaar: ‘Ik ondersteun al een aantal jaar het Rotterdamse vervoersbedrijf RET. De learning & development-specialist vertelde me dat de dieselbussen elektrisch werden, waardoor de monteurs ineens een heel andere functie kregen. Zo’n verandering is een goed moment om op zo’n afdeling aandacht te schenken aan de basisvaardigheden. Dat hebben we gedaan met ervaringsdeskundigen – monteurs en chauffeurs van de RET – omdat het altijd beter is te praten mét dan óver de mensen om wie het gaat. Bij zo’n verandering is het ook belangrijk dat er draagvlak voor is in alle lagen van de organisatie. Teamleiders vragen zich bijvoorbeeld af waarom hun chauffeurs naar een cursus moeten, terwijl de bussen moeten rijden.’

Om het management te overtuigen zetten jullie onder meer een ‘Escape Koffer’ in. Wat is dat?

Adelaar: ‘Dat is een draagbare Escape Room die mensen laat ervaren hoe het is als je moeite hebt met lezen en schrijven. De deelnemers lopen vast in taal en merken hoe frustrerend dat kan zijn. Het mooie is dat teamleiders aan het eind van zo’n training beseffen dat ze mensen in hun team hebben met deze beperkingen en inzien hoe belangrijk het is dat die worden bijgeschoold om nu en in de toekomst hun werk te kunnen doen. Dat draagvlak creëren wij. Er moet een ‘go’ zijn vanuit directie en management om te zeggen: dit kost misschien iets, maar het levert zeker ook iets op. Nou, als je nu de RET belt, zeggen ze zéker dat het iets heeft opgeleverd.’

De Stichting Lezen en Schrijven biedt algemeen advies en ook een aanpak op maat voor je eigen organisatie. Bel adviseurs Bas van Klompenburg (06-83 90 10 25) en Paula Adelaar (06-15 05 68 19) of de gratis bellijn: 0800-023 44 44.
Meer informatie op taalwerkt.nl