Verpleegkundigen meer zeggenschap geven is de missie van Susette Lataster, verpleegkundige in het Groene Hart Ziekenhuis. In dat ziekenhuis werden tijdens corona de verpleegkundigen overal bij betrokken, maar die invloed zakte daarna weer weg. Daaruit groeide het besef dat er iets moest veranderen.

In 2021 zette ze haar werk als verpleegkundige tijdelijk stop om samen met chirurg Heleen Snijders het programma Nurses Know Better op te zetten. Het doel van dat programma: een cultuurverandering op gang brengen om verpleegkundigen meer zeggenschap geven.

De methode die ze daarvoor kozen, is vrij uniek voor een ziekenhuis: participatief actieonderzoek. Dat is een onderzoeksmethode waarbij wordt samengewerkt met de personen over wie het onderzoek gaat. Zij zijn betrokken en bedenken tijdens meerdere bijeenkomsten onder begeleiding van de onderzoekers oplossingen voor problemen. Het ziekenhuis, dat verpleegkundig leiderschap toch al hoog op de agenda had staan, steunde het tweetal en regelde financiering.

Haar werk voor Nurses Know Better bezorgde haar een eervolle plek in de Skipr22. https://www.skipr.nl/skipr-22-overzicht/ Dat is een lijst van 22 jonge zorgverbeteraars, die in november 2025 voor het eerst werd gepubliceerd

Hoe gingen jullie bij Nurses Know Better te werk?

We zijn begonnen met observaties op de longafdeling. Dat is een afdeling waar alles klopt. Er is een laag ziekteverzuim van 2 procent en een hoog rapportcijfer voor werksfeer. Het is kleine saamhorige afdeling, met een hechte groep medewerkers waar iedereen erbij hoort, van de schoonmaker tot de specialist. We zagen dat collega’s elkaar wat gunden. Ze kregen ruimte om zich te ontwikkelen, extra taken te doen, een opleiding te volgen. Terwijl alle afdelingen personeelstekorten hebben, bestond er voor deze afdeling een wachtlijst. We leerden hieruit hoe belangrijk het is dat artsen en verpleegkundigen met elkaar omgaan en naar elkaar luisteren.

Vervolgens hebben het onderzoek op diverse afdelingen gedaan, altijd op uitnodiging van een afdeling. We begonnen telkens met observeren hoe het er op de werkvloer aan toegaat. Ik bracht dagen door op de afdelingen, sprak met medewerkers, verpleegkundigen, artsen en co-assistenten. Ik vroeg ze naar problemen en zorgen. Ze werden uitgenodigd om te komen met ideeën en verbetervoorstellen. Samen brengen we in kaart wat er beter kan. Bijvoorbeeld in de organisatie van het werk of in de samenwerking. Verpleegkundigen waren daarbij in de lead.’

Hoe won je het vertrouwen van de medewerkers?

‘Dat gebeurde in informele gesprekken op de afdeling, je leert elkaar kennen. Ik ben zelf verpleegkundige, dat scheelt. Daarnaast waren er ook groepsgesprekken buiten de muren van het ziekenhuis. Soms mét, soms zonder artsen of leidinggevenden. Die besprekingen waren altijd zonder uniform. Dat helpt verpleegkundigen om zich durven uit te spreken. Want een leidinggevende kan nog zo vaak zeggen, de deur staat altijd open, de medewerker voelt dat niet altijd zo. Datzelfde geldt voor artsen: verpleegkundigen ervaren vaak een drempel om zich uit te spreken.’

Waarom is het zo lastig voor verpleegkundigen om zich uit te spreken?

‘Om te beginnen zijn het hardnekkige patronen. De verpleegkundige als hulpje van de arts, dat niets te zeggen heeft. Ze hebben het al eens geprobeerd en hebben zoiets van ‘laat maar’. De werkcultuur in het ziekenhuis is de afgelopen vijftien jaar wel al sterk veranderd. De strikte hiërarchie is verdwenen, zeker onder de jongere artsen. De communicatie is opener.’

‘Misschien vinden verpleegkundigen nog wel meer obstakels van elkaar. In sommige teams was de omgang niet altijd even vriendelijk. Er was veel onuitgesproken zeer, bijvoorbeeld tussen mbo en hbo en tussen oudgedienden en nieuwe medewerkers. Dat vraagt veel van een teamleider. Tegelijkertijd zijn sommige leidinggevenden minder geschikt om de werkcultuur positief om te buigen. Ze zijn bang hun eigen rol te verliezen.’

‘Het is een kwestie van verwachtingsmanagement ook. Een leidinggevende die verwacht dat een verpleegkundige zich uitspreekt. Een verpleegkundige die voelt dat ze niets mag zeggen. In de gesprekken bracht ik hun perspectieven als een soort bemiddelaar tot elkaar. De verschillende groepen leren elkaar beter begrijpen.’

Wat is er verbeterd door het onderzoek?

‘Afdelingen die met de NKB-aanpak werkten zagen binnen een jaar 40% minder verzuim, gehalveerde uitstroom, betere samenwerking en ruimte voor innovatie. Maar het gaat om meer dan kale cijfers. Verpleegkundigen durven zich meer uit te spreken. Ze worden gehoord, dat is het belangrijkste verschil.’

‘Wat het aan concrete verbetervoorstellen opleverde, verschilt sterk per afdeling. Op één afdeling was de werkdruk in de nacht hoog, daar zijn extra nachtdiensten bijgekomen. Op een andere afdeling lag de focus op het hoge verzuim. Dat zorgde voor korte lontjes. Daar werden via gesprekken begrip voor elkaars situatie gekweekt. Soms ging het om praktische zaken, zoals een functie op een andere manier invullen. Verpleegkundigen deden voorstellen die de zorg beter maakten, zoals het verkorten van opnameduur door betere afstemming.

Ook kregen de artsen meer begrip voor het perspectief van verpleegkundigen. Het was voor chirurg Snijders de belangrijkste les van haar tijd op de longafdeling, zo vertelde ze aan De Volkskrant https://www.volkskrant.nl/nieuws-achtergrond/de-wereld-is-gewend-te-luisteren-naar-chirurgen-niet-naar-verpleegkundigen~bd7cff56/. ‘Willen we echte autonomie van verpleegkundigen, dan moeten we niet inzetten op vinkjes of nog meer controle, maar op psychologische veiligheid, op incasseringsvermogen, op assertiviteit.’

Hoe gaat het onderzoek nu verder?

‘Sommige afdelingen hebben het project zelfstandig opgepikt nadat we zijn vertrokken. Eens in de maand zit op chirurgie bijvoorbeeld de hele groep verpleegkundigen bij elkaar. Op andere afdelingen is op z’n minst een cultuurverandering op gang gebracht. Ook andere ziekenhuizen hebben interesse getoond. Het IJsselland Ziekenhuis bijvoorbeeld heb ik begeleid eenzelfde traject op te starten. Nu doen ze het zelf.’ ‘Sinds twee jaar ben ik in opleiding tot Physician Assistant op de afdeling longgeneeskunde en hebben anderen mijn rol in het programma overgenomen. Als PA, tussen arts en verpleegkundige in, hoop ik nog beter op te komen voor verpleegkundigen.’